«Η ανταποδοτικότητα των συντάξεων στην Ελλάδα» – Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής, τεύχος 9/2016

Ενημερωτικό Δελτίο 9/2016

«Η ανταποδοτικότητα των συντάξεων στην Ελλάδα» [διαβάστε το σε pdf]

  Χρύσα Λεβέντη & Μάνος Ματσαγγάνης 

Με το τεύχος 9/2016 συνεχίζεται η σειρά Ενημερωτικών Δελτίων της Ομάδας Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τη συνεργασία των εκδόσεων Κριτική.

Το ένατο τεύχος της σειράς έχει τίτλο: «Η ανταποδοτικότητα των συντάξεων στην Ελλάδα».

Γράφουν οι Χρύσα Λεβέντη & Μάνος Ματσαγγάνης.

Η εργασία εξετάζει ένα κρίσιμο ζήτημα δημόσιας πολιτικής: Οι συντάξεις που εισπράττουν οι σημερινοί συνταξιούχοι έχουν «πληρωθεί» από τις εισφορές που είχαν καταβάλει όσο εργάζονταν οι ίδιοι οι ασφαλισμένοι (και οι εργοδότες τους); Σε ποιο ακριβώς βαθμό; Είναι «υπερ-ανταποδοτικές» (δηλ. υψηλότερες από ό,τι αντιστοιχεί στις εισφορές που καταβλήθηκαν); Ή είναι, αντίθετα, «υπο-ανταποδοτικές» (δηλ. χαμηλότερες από τις εισφορές). Πώς διαφέρει ο βαθμός ανταποδοτικότητας μεταξύ διαφορετικών ταμείων ή/και διαφορετικών κατηγοριών συνταξιούχων;

Απαντάμε στα ερωτήματα αυτά αφενός αναλύοντας ένα δείγμα 4.599 ασφαλισμένων που συνταξιοδοτήθηκαν με κύρια σύνταξη από το ΙΚΑ το 2008, και αφετέρου συγκρίνοντας μερικές αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις ασφαλισμένων του ΙΚΑ με τις αντίστοιχες άλλων ταμείων. Ελλείψει λεπτομερών στοιχείων, χρησιμοποιούμε εύλογες υποθέσεις ώστε να ανασυστήσουμε το ασφαλιστικό ιστορικό κάθε συνταξιούχου. Στη συνέχεια, υπολογίζουμε την «πλήρως ανταποδοτική» σύνταξη που θα προέκυπτε εάν οι ασφαλισμένοι είχαν καταθέσει τις εισφορές (τις δικές τους και των εργοδοτών τους) όχι στο ταμείο κοινωνικής ασφάλισης στο οποίο ανήκουν αλλά σε κάποιο ιδιωτικό κεφαλαιοποιητικό πρόγραμμα που εξασφάλιζε αποδόσεις παρόμοιες με εκείνες των χρηματαγορών (ετήσια απόδοση 2% πάνω από τον πληθωρισμό).

Οι εκτιμήσεις μας αποδεικνύουν ότι η συντριπτική πλειονότητα (το 98,5%) όσων συνταξιοδοτήθηκαν με κύρια σύνταξη από το ΙΚΑ το 2008 εισπράττει συντάξεις σημαντικά υψηλότερες από το πλήρως ανταποδοτικό ποσό που αντιστοιχεί στις εισφορές τους. Συγκεκριμένα, εκτιμάμε ότι το 35,0% κατά μέσο όρο της σύνταξης στο δείγμα μας αντιστοιχεί σε επιδότηση από το κοινωνικό σύνολο (ή από τις επόμενες γενεές), πάνω και πέρα από το πλήρως ανταποδοτικό ποσό. Το ύψος της επιδότησης στη συνολική διάρκεια της ζωής του μέσου συνταξιούχου του δείγματος εκτιμάται σε €63.601 (σε σταθερές τιμές 2015). Οι σημαντικές περικοπές της περιόδου 2010-2013 περιόρισαν την υπερ-ανταποδοτικότητα των συντάξεων, χωρίς όμως να την εξαλείψουν.

Επί πλέον, κάνουμε τις εξής διαπιστώσεις.

Πρώτον, η επιδότηση – πάνω και πέρα από το πλήρως ανταποδοτικό ποσό – είναι πολύ μεγαλύτερη για τους υψηλοσυνταξιούχους από ό,τι για τους χαμηλοσυνταξιούχους, καθώς και για όσους συνταξιοδοτήθηκαν νωρίτερα, παρότι οι περικοπές των τελευταίων ετών εξίσωσαν σε κάποιο βαθμό την κατανομή της επιδότησης ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες συνταξιούχων.

Δευτερον, επειδή η ανάλυσή μας εστιάζει στην κύρια σύνταξη, υποεκτιμά το ύψος της επιδότησης στο σύνολο των συντάξεων. Η κραυγαλέα αναντιστοιχία μεταξύ εισφορών και παροχών στην επικουρική ασφάλιση συνεπάγεται ότι η επιδότηση των επικουρικών συντάξεων είναι πολύ υψηλότερη από ό,τι η επιδότηση των κύριων συντάξεων.

Τρίτον, η προβολή των εκτιμήσεων μας από το ΙΚΑ σε άλλα ταμεία δείχνει ότι η επιδότηση των συντάξεων είναι πολύ πιο γενναιόδωρη στο Δημόσιο και στα ταμεία ΔΕΚΟ, ενώ είναι επίσης πολύ εκτεταμένη στην περίπτωση των αυτοαπασχολουμένων, των ελευθέρων επαγγελματιών και των αγροτών.

Η σημασία των ευρημάτων μας για την πολιτική συντάξεων αφορά κυρίως δύο ζητήματα.

Από τη μια, παρότι οι περικοπές της περιόδου 2010-2013 περιόρισαν το μέγεθος της επιδότησης και διόρθωσαν σε κάποιο βαθμό τις ακραίες μονομέρειες στην κατανομή της, τελικά δεν αποκατέστησαν ούτε τη δικαιοσύνη ούτε την ανταποδοτικότητα. Γενικά, οι περικοπές είναι φτωχό υποκατάστατο της έγκαιρης μεταρρύθμισης του συστήματος συντάξεων.

Από την άλλη, η απόπειρα της σημερινής κυβέρνησης να προστατεύσει τις (κύριες) συντάξεις των ήδη συνταξιούχων, μεταφέροντας ολόκληρο το βάρος της απαιτούμενης πρόσθετης προσαρμογής σε όσους πρόκειται να συνταξιοδοτηθούν από εδώ και στο εξής, δεν δικαιώνεται από τα αποτελέσματα της έρευνάς μας. Παρά τις περικοπές, τα ασφαλιστικά ταμεία εξακολουθούν να καταβάλλουν υπερ-ανταποδοτικές συντάξεις, ιδίως σε υψηλοσυνταξιούχους και σε όσους συνταξιοδοτήθηκαν σε νεαρή ηλικία. Η εξαίρεσή τους θα υπονόμευε τη διαγενεακή δικαιοσύνη και την αποδοχή του κοινωνικού συμβολαίου από την τωρινή και τις επόμενες γενιές εργαζομένων.

Η Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής (ΟΑΔΠ) είναι μια άτυπη ομάδα διδασκόντων, φοιτητών και ερευνητών στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, την οποία συντονίζει ο Μάνος Ματσαγγάνης. Η ομάδα παρουσιάζει στο ευρύ κοινό τα αποτελέσματα επιστημονικής έρευνας πάνω σε επίκαιρα ζητήματα δημόσιας πολιτικής, συμβάλλοντας στην προώθηση ενός εμπεριστατωμένου δημοσίου διαλόγου. (Επικοινωνία: Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πατησίων 76, Αθήνα 10434, email: info@paru.gr, web: www.paru.gr)

Προηγούμενα τεύχη της σειράς

Ενημερωτικό Δελτίο 1/2012 «Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλάδα της κρίσης» (Μάνος Ματσαγγάνης, Χρύσα Λεβέντη & Ελένη Καναβιτσά)

Ενημερωτικό Δελτίο 2/2012 «Διανεμητικές επιδράσεις της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα» (Μάνος Ματσαγγάνης & Χρύσα Λεβέντη)

Ενημερωτικό Δελτίο 3/2012 «Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα: δημοσιονομικές και διανεμητικές επιδράσεις» (Μάνος Ματσαγγάνης & Χρύσα Λεβέντη)

Ενημερωτικό Δελτίο 4/2013 «Σχολικά γεύματα στην Ελλάδα της κρίσης» (Μάνος Ματσαγγάνης)

Ενημερωτικό Δελτίο 5/2013 «Η ανατομία της φτώχειας στην Ελλάδα του 2013» (Μάνος Ματσαγγάνης & Χρύσα Λεβέντη)

Ενημερωτικό Δελτίο 6/2013 «Η πολιτική κατά της φτώχειας στην Ελλάδα της κρίσης» (Μάνος Ματσαγγάνης)

Ενημερωτικό Δελτίο 7/2014 «Φτώχεια και ανισότητα 2009-2013: διαθέσιμα δεδομένα και διαφορές εκτιμήσεων» (Χρύσα Λεβέντη & Μάνος Ματσαγγάνης)

Ενημερωτικό Δελτίο 8/2014 «Η κατανομή εισοδήματος στην Ελλάδα (2009-2013)» (Μάνος Ματσαγγάνης & Χρύσα Λεβέντη)