Παρουσίαση του βιβλίου «Ο δήμιος και το θύμα του» του Ντε Σαντ στην «Ημερησία»

Η εφημερίδα «Ημερησία» φιλοξενεί στο φύλλο της 30ης Ιουνίου άρθρο του Γιώργου Βαϊλάκη για το βιβλίο:

«Ο δήμιος και το θύμα του« του Μαρκίσιου Ντε Σαντ [που κυκλοφορεί ως επανέκδοση στις εκδ. Κριτική]

Ο δήμιος και το θύμα του
Αισθησιαμός και φρίκη με υπογραφή Ντε Σαντ

του Γιώργου Βαϊλάκη

[ διαβάστε το από απόκομμα της εφημερίδας ]

Οι κάθε λογής εδραιωμένες ιδέες αποτελούν -κατά κανόνα- ένα κόκκινο πανί για τα ανατρεπτικά πνεύματα, δηλαδή για όλους εκείνους που αμφισβητούν ευθέως τις κάθε λογής συμβάσεις. Εάν, πάντως, υπήρξε κάποιος που ήταν ο ανατρεπτικότερος όλων, αυτός είναι σίγουρα ο Nτονασιέν Aλφόνς Φρανσουά Κόμης ντε Σαντ (1740-1814) -ευρύτερα γνωστός ως Mαρκήσιος ντε Σαντ- για τον οποίο υπέρτατη αξία ήταν πάντοτε η άνευ όρων ικανοποίηση του ατόμου. Πρόκειται, ασφαλώς, για την πιο ακραία μορφή ελευθερίας, η οποία προϋποθέτει την απεξάρτηση από κάθε κατεστημένη νομική, ηθική ή θρησκευτική αρχή. Ποια είναι, άραγε, τα όρια μιας τέτοιας ελευθερίας;

Απλώς, δεν υπάρχουν. Εάν ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος, τότε μπορεί να διαλέξει το κακό -αντί για το καλό- και να βιώσει με συνέπεια την κακότητά του. Ο Σαντ, ακολούθως, με μία συναρπαστική διαύγεια προσπαθεί να δώσει και πάλι στον άνθρωπο όλα τα δικαιώματά του και φυσικά το δικαίωμα τού να είναι κακός μέχρι εσχάτων- κάτι που, άλλωστε, συμβαίνει σε συλλογικό επίπεδο.

Σίγουρα, είναι να αναρωτιέται κανείς πώς περάσανε τόσοι αιώνες χωρίς η ανθρωπότητα να τολμήσει να δει το κακό ως δικαίωμα, να εστιάσει -δηλαδή- με ειλικρίνεια στο πιο αρχαίο, το πλέον διαδεδομένο, το πιο προσφιλές βίτσιο της: Την τυραννία του άλλου. Κατατρεγμένος όσο ζούσε, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ ήταν -σε γενικές γραμμές- άγνωστος ως τον εικοστό αιώνα και η ανακάλυψή του οφείλεται κυρίως στους υπερρεαλιστές. Ο Απολλιναίρ και ο Μπρετόν είχαν σαγηνευτεί από την εντυπωσιακή αποδέσμευση της φαντασίας του μέσα από έναν χειμαρρώδη λόγο, στα όρια του παροξυσμού.

Τα έργα του, στο σύνολό τους, εμπεριέχουν ακραίες μορφές ερωτικών πρακτικών, πολυποίκιλες σκηνές βίας και σωματικού πόνου, οργανωμένες πάντοτε αριστοτεχνικά από έναν εξαιρετικό δεξιοτέχνη του λόγου με παραστατικότητα, εναλλαγές στη σύνταξη των προτάσεων και αφηγηματική δεινότητα. Εχοντας ο ίδιος γνωρίσει καταστάσεις αποχαλίνωσης, στις οποίες τον οδηγούσαν ακατανίκητες επιθυμίες, προτίμησε αντί να τις ξεχάσει και να τις αποκρύψει -όπως συμβαίνει συνήθως- να σταθεί απέναντί τους και να τις αντιμετωπίσει. Οπως και να ‘χει, στις μέρες μας κανένας δεν αρνείται ότι υπάρχουν ένστικτα που συνδέουν τη σεξουαλικότητα με την ανάγκη για βίαιη συμπεριφορά.

Αυτή είναι μία ιδιαίτερα σημαντική συνεισφορά του Σαντ, ο οποίος δίνοντας μια λεπτομερειακή και επιβλητική περιγραφή τέτοιων παρορμήσεων ή αλλιώς «σαδιστικών» ενστίκτων, συνέβαλε στο να αποκτήσει ο άνθρωπος μία διαυγέστερη συνείδηση του εαυτού του και των ορίων του. Πέραν, όμως, των ιδεών του και του ιστορικού ρόλου τους, η αισθητική αξία του έργου του είναι -μάλλον- αδιαμφισβήτητη. Πράγματι, ο Σαντ είναι σπουδαίος λογοτέχνης με έναν ένα λόγο που τροφοδοτεί την πράξη και μία πράξη που αδημονεί -τρόπον τινά- να γίνει λόγος, επιζητώντας την εκλογίκευση και -μέσα από αυτήν- τη δικαίωση.

Στο έργο του «Εκατόν Είκοσι Μέρες στα Σόδομα» -για παράδειγμα- περιγράφει εν είδει ημερολογίου τα έργα και τις ημέρες μιας παρέας φιλήδονων εγκληματιών, που αποφάσισαν να εφαρμόσουν στην πράξη τις πιο ανόσιες διαστροφές, με θύματα νεαρά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, τα οποία είχαν απαγάγει.

Στη «Φιλοσοφία στο Μπουντουάρ», πάλι, παρουσιάζει τη μύηση μιας νέας γυναίκας στη φιλοσοφία και την πρακτική της ακολασίας: Κάποια άτομα της υψηλής γαλλικής κοινωνίας συναντιούνται σε έναν συγκεκριμένο χώρο, με σκοπό να ανταλλάξουν απόψεις αλλά και για να χαρούν, από κοινού, τις σαρκικές απολαύσεις. Καταφτάνει, επίσης, εκεί και μία νέα κοπέλα, την οποία οι αριστοκράτες θα θελήσουν -με ιδιοτέλεια, βέβαια- να μυήσουν στα μυστήρια της ερωτικής τελετουργίας. Αφού κυλήσει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου μέσω ασύλληπτων σεξουαλικών οργίων και κατά περίσταση ευφυών συζητήσεων ο Ντε Σαντ παραθέτει ένα εκτενές κείμενο, μία εκπληκτική από κάθε άποψη προκήρυξη η οποία καταφέρεται ενάντια στις κεντρικές αξίες που θεμελιώνουν το δυτικό πολιτισμό.

Οσο για την αριστουργηματική «Ζυστίν ή οι δυστυχίες της αρετής» αποτελεί την ιστορία μιας ενάρετης νέας γυναίκας που υποβάλλεται σε φρικιαστικά σεξουαλικά βασανιστήρια, βιάζεται, εξευτελίζεται και φυλακίζεται με ψεύτικες κατηγορίες.

Στην πραγματικότητα, οι μακάβριες αποτυπώσεις των μαρτυρίων, οι τερατώδεις -ασύλληπτης σκληρότητας- περιγραφές και οι απολύτως συγκεκριμένες διαστροφικές πρακτικές του Σαντ, συναγωνίζονται σε ευρηματικότητα -και εμμονή στη λεπτομέρεια- τα πλέον ανατριχιαστικά αποκαλυψιακά οράματα της Κόλασης. Είναι ένα έργο στο οποίο το κακό θριαμβεύει παντού, από άκρη σε άκρη, μέσα από εικόνες έντονων αποχρώσεων, αλλόκοτων καταστάσεων, παραλυσίας και πανουργίας, όπου ο αναγνώστης γίνεται ο ίδιος -με τη σειρά του- το θύμα μιας παραζάλης, μιας πραγματικά αριστοτεχνικής πλάνης.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση, αυτό που κυρίως αναζήτησε και κατάφερε ο Σαντ -όπως φαίνεται και στην παρούσα εξαιρετική συλλογή κειμένων του με τίτλο «Ο Δήμιος και το θύμα του» (εκδ. Κριτική)- είναι μία υποδειγματική ισορροπία ανάμεσα στην πιο ξέφρενη ανάπλαση ερωτικών φαντασιώσεων και την απερίφραστη διακήρυξη των ιδεών του. Αυτή είναι η πρωτοτυπία του, αφού υπήρξε ο πρώτος που εκλογίκευσε συστηματικά την παραφροσύνη του αισθησιασμού, τις ανεξέλεγκτες παρορμήσεις, τα πάθη, τις φοβερές αισθησιακές σκηνές, τις ιεροτελεστίες της φρίκης, το κακό -τελικά- ως ηδονή…