Η ελληνική κρίση στο ευρωπαϊκό της πλαίσιο

[Το βιβλίο] αποτελεί ως επί το πλείστον μια συζήτηση για τις διαφορετικές αναγνώσεις αυτής της κρίσης σε σχέση με την Ευρώπη, την Ελλάδα αλλά και τις κανονικότητες και τα παράδοξα που ενυπάρχουν στη νεωτερικότητα. Μέσα από μια σειρά δοκιμίων που εξετάζονται συνδυαστικά, ανά ζεύγη, εστιάζει στην Ελλάδα ως μια περίπτωση που καταδεικνύει τις αντιφάσεις και τις ρωγμές του κυρίαρχου μοντέλου της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας, όπως και τις εναλλακτικές αφηγήσεις που διαμορφώνονται γύρω από αυτό.

Εισαγωγή: Είναι η Ελλάδα ένα νεωτερικό ευρωπαϊκό κράτος; Α. Τριανταφυλλίδου, Ρ. Γρώπα, Χ. Κούκη, σελ. 16

Ισορροπώντας ανάμεσα σε μια ταραγμένη παράδοση και μια επιθυμητή νεωτερικότητα, η Ελλάδα μοιάζει να βρίσκεται πάντα κάπου στη μέση. Η χώρα όχι απλώς δεν έχει συμφιλιωθεί με αυτό τον πολιτισμικό δυϊσμό, αλλά αντίθετα βρίσκεται συνεχώς στην ανάγκη να εξηγεί αυτή την περίεργη κατάσταση τόσο στον εαυτό της όσο και στους εταίρους της, όπως καταμαρτυρά ο πολιτικός της λόγος αλλά και οι σχετικές επιστημονικές μελέτες.

Εισαγωγή: Είναι η Ελλάδα ένα νεωτερικό ευρωπαϊκό κράτος; Α. Τριανταφυλλίδου, Ρ. Γρώπα, Χ. Κούκη, σελ. 31

Η κρίση είναι το αποτέλεσμα κολοσσιαίων αποτυχιών των αγορών και των θεσμών. Σηματοδοτεί, επίσης, μια μεγάλη αποτυχία για την οικονομική επιστήμη και τους προφήτες της. Το μοντέλο της αποτελεσματικής αγοράς, που στηρίζεται στη συμπεριφορά ορθολογικών παραγόντων οπλισμένων με τέλεια πληροφόρηση […] αποδείχθηκε ότι έχει ελάχιστη σχέση με την πραγματικότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών, όπου η απληστία και ο ηθικός κίνδυνος συνυπάρχουν σε ένα εκρηκτικό μείγμα. Αν προσθέσετε και το ένστικτο του κοπαδιού που καθορίζει συχνά τη συμπεριφορά των αγορών, τότε έχετε στα χέρια σας μια ωρολογιακή βόμβα.

Διεθνείς φούσκες, ευρωπαϊκή νομισματική ένωση και εθνικές αποτυχίες. Λουκάς Τσούκαλης, σελ. 59

Η Ελλάδα χρειάζεται μια ειρηνική επανάσταση και τίποτα λιγότερο […] Αλλά μια ειρηνική επανάσταση απαιτεί χρόνο, ειδικά σε δημοκρατίες. Η παλιά πολιτική τάξη της χώρας καταρρέει. Το παλιό πεθαίνει, όπως θα έλεγε ο Gramsci, αλλά το καινούριο δεν έχει προλάβει ακόμη να γεννηθεί. Σε αυτό το ενδιάμεσο στάδιο βγαίνουν τα τέρατα, δημαγωγοί και άλλοι ακόμη χειρότεροι.

Διεθνείς φούσκες, ευρωπαϊκή νομισματική ένωση και εθνικές αποτυχίες. Λουκάς Τσούκαλης, σελ. 73-74

Η καταιγίδα του 2008 ανέδειξε ότι το θαυμάσιο σκάφος της Ευρώπης κυβερνιόταν από καπετάνιους του γλυκού νερού, που παρέμειναν μέχρι σήμερα σε άρνηση όσον αφορά την ακαταλληλότητα του πλοίου τους κατηγορώντας τους επιβάτες της τρίτης θέσης, οι καμπίνες των οποίων βρίσκονταν πιο κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, ότι είναι... πολύ κοντά στο νερό. Όσο επιβάτες και πλήρωμα της Ευρωζώνης διαπληκτίζονται, αρνούμενοι να δεχτούν την επείγουσα ανάγκη για ένα ανασχεδιασμένο σκάφος, το ναυάγιο είναι αναπόφευκτο.

Τώρα είμαστε όλοι Έλληνες. Γιάνης Βαρουφάκης, σελ. 87

Κάτω από συνθήκες έντονης πολιτικής πόλωσης και κοινωνικών διαιρέσεων, οι οποίες επιδεινώνονται από την οικονομική κρίση, ο ιακωβίνικος βολονταρισμός ενθαρρύνει τη σύγκρουση μεταξύ πολιτικής εξουσίας και διαφωνούντων, καλλιεργώντας τη δυσπιστία και υπονομεύοντας τις μετριοπαθείς και λογικές φωνές που αγωνίζονται για τη συναίνεση.

Η ιακωβίνικη συνιστώσα της ελληνικής συνταγματικής παράδοσης. Ιωάννης Α. Τασόπουλος, σελ. 130-131

Η ελληνική κρίση χρέους αποκαλύπτει τις αντιφάσεις ενός πολιτικού συστήματος το οποίο σέβεται τη δικαιοσύνη των εκλογών, αλλά έχει μετατρέψει την εκλογική επιτυχία, στο όνομα της λαϊκής θέλησης, σε αυτοσκοπό, παραβλέποντας την ορθολογική διάσταση της πολιτικής και τη σημασία του δημόσιου συμφέροντος.

Η ιακωβίνικη συνιστώσα της ελληνικής συνταγματικής παράδοσης. Ιωάννης Α. Τασόπουλος, σελ. 134

Η κυρίαρχη αντίφαση του ελληνικού πολιτικού συστήματος δεν υπήρξε ποτέ αυτή μεταξύ νεωτεριστών και παραδοσιακών. Αν υπάρχει μια διαρκής διαχωριστική γραμμή, είναι αυτή που χωρίζει μια παρασιτική αστική τάξη και τα κοινωνικά στρώματα που διατηρούν μια συμβιωτική σχέση με τη δημόσια εξουσία από αυτούς που έχουν στερηθεί κάθε είδους πρόσβαση σ’ αυτή.

Η ελληνική κρίση καθρέφτης του μέλλοντος της Ευρώπης; Γιώργος Κατρούγκαλος, σελ. 152

Τα υπό κρίση μέτρα όχι μόνον δεν αντιμετώπισαν τις δομικές αιτίες της κρίσης, αλλά τελικά αποσταθεροποίησαν ακόμη περισσότερο τα δημόσια οικονομικά, εφόσον η κρατική χρηματοδότηση των ιδιωτικών ζημιών τραπεζών και πολυεθνικών διόγκωσε τόσο το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού όσο και το δημόσιο χρέος.

Η ελληνική κρίση καθρέφτης του μέλλοντος της Ευρώπης; Γιώργος Κατρούγκαλος, σελ. 154

Τα τρία μνημόνια και η «εκτελεστική» τους μεταγενέστερη νομοθεσία ουσιαστικά αποτελούν ένα νέο «παρασύνταγμα», γιατί η εφαρμογή τους προϋποθέτει αναγκαστικά τον παραμερισμό πολλών θεμελιωδών ρυθμίσεων του οικονομικού –και όχι μόνον– συντάγματος.

Η ελληνική κρίση καθρέφτης του μέλλοντος της Ευρώπης; Γιώργος Κατρούγκαλος, σελ. 163

Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είτε είναι εχθρικό ή αγνοεί συστηματικά κάθε μορφή πολιτισμικής ετερότητας και πλουραλισμού. Η ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία θεωρείται πάγιο χαρακτηριστικό της εθνικής ταυτότητας.

Πόσο σύγχρονη είναι η θρησκεία στην Ελλάδα σήμερα; Θάλεια Δραγώνα, σελ. 184

Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, λόγω των εθνοτικών–εθνικιστικών χαρακτηριστικών της, αντιστέκεται στο διαχωρισμό της από το κράτος. […] Αναπόφευκτα, η ταύτιση Εκκλησίας και έθνους λειτουργεί εις βάρος της θρησκευτικής ελευθερίας.

Πόσο σύγχρονη είναι η θρησκεία στην Ελλάδα σήμερα; Θάλεια Δραγώνα, σελ. 184

Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα η Εκκλησία ταυτίζεται με τη Δεξιά, ο παπάς με τον χωροφύλακα. Η στάση της Εκκλησίας στα χρόνια της στρατιωτικής Δικτατορίας, την οποία υποστήριξε πλήρως και ανεπιφύλακτα, αποτελεί τη φυσική προέκταση της στάσης της στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια. Η στάση αυτή, μαζί με το γενικότερο πολιτιστικό κλίμα της δεκαετίας του ’60, οδήγησε, στα χρόνια της Δικτατορίας και στα πρώτα μεταπολιτευτικά, στη μαζικότερη και ανεπίστροφη έξοδο νέων χριστιανών από τους κόλπους της Εκκλησίας.

Το θρησκευτικό φαινόμενο στη σημερινή Ελλάδα. Σταύρος Ζουμπουλάκης, σελ. 208

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος διακατέχεται από μια έντονη νοσταλγία του παρελθόντος ή, για να πούμε το ίδιο με άλλη διατύπωση, από το φόβο του παρόντος. Αυτό την οδηγεί αφενός να θριαμβολογεί για τον ιστορικό της ρόλο και τον πλούτο της παράδοσής της, και αφετέρου να αισθάνεται διαρκώς βαλλόμενη και απειλημένη, προστρέχοντας διαρκώς στην προστασία του κράτους, το καταφύγιο που μισεί (Καρυωτάκης).

Το θρησκευτικό φαινόμενο στη σημερινή Ελλάδα. Σταύρος Ζουμπουλάκης, σελ. 214

Εν ολίγοις, το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας σπαταλούσε τους τεράστιους πόρους που απορροφούσε χωρίς να προάγει αποτελεσματικά θεμελιώδεις κοινωνικούς στόχους.

Η κρίση και το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα: μια περίπλοκη σχέση. Μάνος Ματσαγγάνης, σελ. 239

Οι αστοχίες του ελληνικού κοινωνικού κράτους προϋπήρχαν της κρίσης και το εμπόδισαν να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τις κοινωνικές της επιπτώσεις.

Η κρίση και το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα: μια περίπλοκη σχέση. Μάνος Ματσαγγάνης, σελ. 258

Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η τρέχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή πορείας με προγράμματα μεταρρύθμισης που προσανατολίζονται ευθέως σε δραστικές περικοπές των κοινωνικών επιδομάτων και υπηρεσιών, του αριθμού των εργαζομένων στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας και των αμοιβών τους. Μια τέτοια ριζική αλλαγή απέχει σε μεγάλο βαθμό από τις «θεραπευτικές» αλλά και υψηλής ποιότητας ενεργητικές στρατηγικές.

Το ελληνικό κοινωνικό κράτος σε κρίσιμη καμπή; Μαρία Πετμεζίδου, σελ. 275

Η κυρίαρχη κουλτούρα ενίσχυσε ένα σύστημα πρόνοιας άνισο απέναντι σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Εξού και ο υψηλός βαθμός κατακερματισμού της κοινωνικής ασφάλισης, οι μεγάλες ανισότητες και τα κενά στην κάλυψη, στο εύρος και στο επίπεδο των παροχών που προσφέρουν τα διάφορα ταμεία, καθώς και η εντυπωσιακά χαμηλή αναδιανεμητική επίδραση των κοινωνικών παροχών.

Το ελληνικό κοινωνικό κράτος σε κρίσιμη καμπή; Μαρία Πετμεζίδου, σελ. 277

Μια απλή εστίαση στα ποσοστά απασχόλησης (όπως συμβαίνει με τους στόχους της Στρατηγικής της Λισαβόνας) χωρίς ουσιαστικές προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας των θέσεων εργασίας, την ισορροπία μεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας και την προώθηση της ισότητας των ευκαιριών καθώς και της αναδιανομής εισοδήματος είναι λανθασμένη, ακόμα και σε περιόδους ευημερίας.

Το ελληνικό κοινωνικό κράτος σε κρίσιμη καμπή; Μαρία Πετμεζίδου, σελ. 283

Η αναζωογόνηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου θα μπορούσε να προσφέρει μια διέξοδο από την κρίση με τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την τόνωση της οικονομίας. Αν οι νότιες ευρωπαϊκές χώρες επέλεγαν να αντιμετωπίσουν την κρίση με την ενίσχυση και όχι με την αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους τους, αυτό θα μπορούσε να προσφέρει έναν οικονομικό σταθεροποιητή και ένα ισχυρό κοινωνικό ανάχωμα, που θα επέτρεπαν στη βασική ευπρέπεια της κοινωνίας να επιβιώσει.

Το ελληνικό κοινωνικό κράτος σε κρίσιμη καμπή; Μαρία Πετμεζίδου, σελ. 301

Τα θνησιγενή πολιτικά και συνταγματικά πειράματα του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, το καποδιστριακό ιντερλούδιο, η βαυαρική απολυταρχική κληρονομιά, αλλά και οι ακόλουθες περίοδοι της συνταγματικής τάξης, εντάχθηκαν όλα σε εν μέρει συγκλίνουσες και εν μέρει αποκλίνουσες αλλά, ωστόσο, σαφείς παραλλαγές ενός ευρωπαϊκού υποδείγματος νεωτερικότητας.

Επίμετρο: Επανεξετάζοντας τον πολιτική δυϊσμό. Νικηφόρος Διαμαντούρος, σελ. 308

Η καλλιέργεια, στο σύνολο της κοινωνίας, ενός ηθικού κλίματος επιθετικής απληστίας και απερίσκεπτης αδιαφορίας για τους κινδύνους που συνεπάγεται η επιδίωξη του κέρδους βασίστηκε σε μια νοοτροπία «enrichissez-vous» ή «γρήγορου και εύκολου πλουτισμού». […] Με τον καιρό, αυτό το κλίμα και αυτή η νοοτροπία εισχώρησαν βαθιά και παγιώθηκαν σε όλα τα επίπεδα ενός πληθυσμού του οποίου οι ιστορικές μνήμες και οι πολιτισμικές κατασκευές ήταν πιο στενά συνδεδεμένες με την ανέχεια, τη στέρηση και τη λιτότητα, και για τον οποίο –ως εκ τούτου– η αφθονία αποτελούσε μια ιστορικά νέα κατάσταση […]

Επίμετρο: Επανεξετάζοντας τον πολιτική δυϊσμό. Νικηφόρος Διαμαντούρος, σελ. 328

Η σταδιακή εμφάνιση και ταχεία εδραίωση στον πολιτικό λόγο της χώρας ενός κλίματος αποφυγής των (πολιτικών) κινδύνων διαπέρασε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα και μεταφράστηκε σε μια αχαλίνωτη και συστηματική απροθυμία για ουσιαστική μεταρρύθμιση. Η κουλτούρα του φόβου για αυτό που έγινε ευρέως γνωστό ως «πολιτικό κόστος», η οποία, με την πάροδο του χρόνου, ανυψώθηκε σε επίπεδο πολιτικού δόγματος και έτσι κατέληξε να κυριαρχεί στην ελληνική πολιτική ζωή, συνέβαλε ουσιαστικά στην εμπέδωση της αδράνειας […] και, τέλος, στην καιροσκοπική συμπεριφορά της πολιτικής τάξης της χώρας με στόχο την αποφυγή των δύσκολων αποφάσεων […]

Επίμετρο: Επανεξετάζοντας τον πολιτική δυϊσμό. Νικηφόρος Διαμαντούρος, σελ. 329

Η επιβλαβής κληρονομιά του πολιτισμικού δυϊσμού συνεχίζει να ταλανίζει τη χώρα και να χρησιμεύει ως μια περιοριστική συνθήκη [..]. Από την άποψη αυτή, η βαθιά κρίση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα τα τελευταία τέσσερα χρόνια μπορεί να γίνει επίσης αντιληπτή ως μια ισχυρή υπενθύμιση του υψηλού πολιτικού κόστους που συνεπάγεται η διαιώνιση της δομικής απροσδιοριστίας.

Επίμετρο: Επανεξετάζοντας τον πολιτική δυϊσμό. Νικηφόρος Διαμαντούρος, σελ. 331